دستگاههای جوشکاری ابزارهایی حیاتی در صنایع مختلف از ساختوساز و خودروسازی گرفته تا کارهای هنری و تعمیرات خانگی هستند. کارکرد صحیح و بینقص این دستگاهها برای ایمنی اپراتور و کیفیت نهایی محصول بسیار مهم است. با این حال، مانند هر ابزار صنعتی دیگری، دستگاههای جوشکاری نیز ممکن است دچار نقص فنی شوند. آگاهی از عیوب رایج و روشهای تعمیر آنها نه تنها به افزایش طول عمر دستگاه کمک میکند، بلکه از توقفهای غیرضروری در کار جلوگیری کرده و بهرهوری را بالا میبرد. این مقاله به بررسی جامع عیبیابی و تعمیرات رایج انواع دستگاههای جوشکاری میپردازد.
اهمیت نگهداری و عیبیابی منظم
نگهداری پیشگیرانه کلید افزایش طول عمر و عملکرد بهینه دستگاه جوش است. بازرسیهای منظم، تمیز کردن قطعات، و توجه به هرگونه تغییر در صدای دستگاه یا کیفیت جوش میتواند از بروز مشکلات جدیتر جلوگیری کند. عیبیابی سریع نیز در جلوگیری از آسیبهای بیشتر به دستگاه و کاهش هزینههای تعمیرات بعدی نقش حیاتی دارد. یک اپراتور ماهر باید بتواند علائم اولیه خرابی را تشخیص دهد و در صورت نیاز، اقدام به تعمیرات اولیه یا ارجاع دستگاه به متخصص کند.
انواع رایج دستگاههای جوشکاری
قبل از ورود به مبحث عیبیابی، شناخت انواع اصلی دستگاههای جوشکاری و مکانیزم کارکرد آنها ضروری است:
-
دستگاههای جوشکاری قوس الکتریکی (SMAW/MMA – الکترود دستی):
این دستگاهها با استفاده از یک الکترود روکشدار و ایجاد قوس الکتریکی، جوش را انجام میدهند. سادگی، قابلیت حمل، و مقرونبهصرفه بودن از ویژگیهای آنهاست.
-
دستگاههای جوشکاری میگ/مگ (MIG/MAG – سیم جوش پیوسته):
در این روش، سیم جوش به صورت پیوسته تغذیه شده و گاز محافظ از حوضچه مذاب در برابر آلودگیهای اتمسفری محافظت میکند. سرعت بالا و جوشهای تمیز از مزایای این روش است.
-
دستگاههای جوشکاری تیگ (TIG – الکترود تنگستن):
این روش از الکترود تنگستن غیرمصرفی و گاز محافظ استفاده میکند. کیفیت جوش بسیار بالا و امکان جوشکاری فلزات خاص از ویژگیهای برجسته آن است.
-
دستگاههای جوشکاری پلاسما (Plasma Arc Welding – PAW):
شبیه به TIG است اما با دمای بالاتر و تمرکز بیشتر قوس، برای برش و جوشکاری فلزات ضخیمتر کاربرد دارد.
عیبیابی و تعمیرات رایج در دستگاههای جوشکاری
مشکلات دستگاههای جوشکاری معمولاً به چند دسته اصلی تقسیم میشوند: مشکلات مربوط به قدرت و برق، مشکلات مربوط به تغذیه سیم (در MIG/MAG)، مشکلات مربوط به گاز محافظ، و مشکلات مربوط به کیفیت جوش.
۱. مشکلات مربوط به منبع تغذیه و برق
- دستگاه روشن نمیشود یا بیبرق است:
- علت احتمالی: قطعی سیم برق، فیوز سوخته، مدارشکن قطع شده، یا مشکل در پریز برق.
- عیبیابی: ابتدا اتصالات کابل برق را بررسی کنید. فیوزهای داخلی دستگاه (در صورت وجود و دسترسی) یا فیوزهای تابلوی برق را چک کنید. مطمئن شوید که پریز برق فعال است. در صورت عدم رفع مشکل، ممکن است مشکل از برد اصلی یا ترانسفورماتور باشد که نیاز به تخصص بیشتری دارد.
- تعمیر: تعویض کابل برق معیوب، تعویض فیوز، یا ریست کردن مدارشکن.
- خروجی جوش ضعیف یا ناپایدار است:
- علت احتمالی: ولتاژ ورودی نامناسب، کابلهای جوشکاری فرسوده یا نازک، اتصالات ضعیف، یا تنظیمات نادرست جریان/ولتاژ.
- عیبیابی: ولتاژ ورودی را با مولتیمتر اندازهگیری کنید. از سالم بودن و ضخامت مناسب کابلهای جوشکاری اطمینان حاصل کنید. اتصالات کابلها به دستگاه و به قطعه کار را بررسی کنید که محکم و عاری از خوردگی باشند. تنظیمات دستگاه را متناسب با نوع الکترود/سیم و ضخامت قطعه کار تنظیم کنید.
- تعمیر: اصلاح ولتاژ ورودی، تعویض کابلهای فرسوده، تمیز کردن و محکم کردن اتصالات، و تنظیم مجدد پارامترهای جوشکاری.
- دستگاه بیش از حد داغ میشود و قطع میکند (اورلود):
- علت احتمالی: چرخه کار (Duty Cycle) بیش از حد رعایت نشده، تهویه نامناسب، فن خنککننده معیوب، یا کارکرد طولانی مدت در حداکثر توان.
- عیبیابی: به چرخه کار دستگاه توجه کنید و اجازه دهید دستگاه بین دورههای جوشکاری خنک شود. مطمئن شوید که ورودی و خروجی هوای دستگاه مسدود نیست. فن خنککننده را از نظر کارکرد صحیح بررسی کنید.
- تعمیر: رعایت چرخه کار، تمیز کردن مسیرهای تهویه، یا تعویض فن خراب.
۲. مشکلات مربوط به تغذیه سیم (در دستگاههای MIG/MAG)
- سیم جوش گیر میکند یا تغذیه نمیشود:
- علت احتمالی: قرقره سیم نادرست، نازل سیم کثیف یا فرسوده، لاینر (Liner) کثیف یا خمیده، فشار نامناسب غلطکهای تغذیه، یا اندازه نامناسب نوک مشعل.
- عیبیابی: ابتدا از نصب صحیح قرقره سیم و باز بودن آن اطمینان حاصل کنید. نازل و نوک مشعل را از نظر گرفتگی یا فرسودگی بررسی کنید. لاینر (لوله راهنمای سیم) را از نظر کثیفی یا پیچخوردگی چک کنید. فشار غلطکهای تغذیه را تنظیم کنید تا سیم نه خیلی سفت و نه خیلی شل تغذیه شود.
- تعمیر: تعویض قرقره سیم، تمیز کردن یا تعویض نازل و نوک مشعل، تمیز کردن یا تعویض لاینر، تنظیم فشار غلطکها.
- قوس ناپایدار و پاشش زیاد (Spatter):
- علت احتمالی: سرعت تغذیه سیم یا ولتاژ نامناسب، کثیفی سطح کار، عدم پاشش کافی گاز محافظ، یا نوک مشعل فرسوده.
- عیبیابی: تنظیمات سرعت سیم و ولتاژ را متناسب با هم و با نوع ماده تنظیم کنید. سطح کار را از هرگونه زنگزدگی، رنگ، یا چربی پاک کنید.
- تعمیر: تنظیم پارامترها، آمادهسازی صحیح قطعه کار، بررسی سیستم گاز.
۳. مشکلات مربوط به گاز محافظ (در دستگاههای MIG/MAG و TIG)
- عدم خروج گاز یا جریان ضعیف گاز:
- علت احتمالی: شیر کپسول بسته، کپسول گاز خالی، رگلاتور معیوب، نشتی در شیلنگها، یا گرفتگی در مشعل/تورچ.
- عیبیابی: از باز بودن شیر کپسول و داشتن گاز کافی در کپسول اطمینان حاصل کنید. فشارسنج رگلاتور را بررسی کنید. محل اتصالات و شیلنگها را از نظر نشتی با آب و صابون تست کنید. مشعل را از نظر گرفتگی یا آسیب دیدگی بررسی کنید.
- تعمیر: باز کردن شیر، تعویض کپسول، تعویض رگلاتور، ترمیم نشتیها، یا تمیز کردن/تعویض مشعل.
- جوشکاری با کیفیت پایین (مانند تخلخل یا آلودگی):
- علت احتمالی: عدم کافی بودن جریان گاز، نوع نامناسب گاز محافظ، سرعت باد در محیط، یا فاصله زیاد مشعل از قطعه کار.
- عیبیابی: از جریان گاز مناسب برای نوع جوشکاری و فلز اطمینان حاصل کنید. از گاز محافظ صحیح استفاده کنید (مثلاً آرگون برای آلومینیوم و فولادهای ضد زنگ در TIG، ترکیبی از آرگون و CO2 برای فولاد در MIG/MAG). در محیطهای باز، از محافظ در برابر باد استفاده کنید. فاصله مشعل تا قطعه کار را در حد استاندارد نگه دارید.
- تعمیر: تنظیم جریان گاز، استفاده از گاز صحیح، ایجاد محافظ در برابر باد، اصلاح فاصله مشعل.
۴. مشکلات مربوط به کیفیت جوش (مشکلات عمومی)
- قوس ناپایدار یا مشکل در شروع قوس:
- علت احتمالی: الکترود مرطوب یا نامناسب، جریان کم، اتصالات ضعیف، یا مشکلات در مدار HF (در TIG).
- عیبیابی: از الکترودهای خشک و مناسب استفاده کنید. جریان را متناسب با الکترود و قطعه کار تنظیم کنید. اتصالات کابلها را بررسی کنید. در دستگاههای TIG، مدار HF (فرکانس بالا) را بررسی کنید.
- تعمیر: تعویض الکترود، تنظیم جریان، محکم کردن اتصالات، یا تعمیر مدار HF.
- ترک خوردگی جوش:
- علت احتمالی: سرعت سرد شدن بالا، عدم پیشگرمایش، انتخاب نامناسب فلز پرکننده، یا تنشهای پسماند.
- عیبیابی: سرعت سرد شدن را با کنترل سرعت جوشکاری یا استفاده از مواد عایق کاهش دهید. در صورت لزوم، قطعه کار را پیشگرم کنید. از فلز پرکننده مناسب با فلز پایه استفاده کنید.
- تعمیر: کنترل سرعت سرد شدن، پیشگرمایش، استفاده از فلز پرکننده مناسب.
- نفوذ کم یا عدم ذوب شدن کافی:
- علت احتمالی: جریان کم، سرعت جوشکاری بالا، طول قوس زیاد، یا آمادهسازی نامناسب لبهها.
- عیبیابی: جریان را افزایش دهید. سرعت جوشکاری را کاهش دهید. طول قوس را کوتاه کنید. لبههای قطعه کار را به درستی پخ بزنید.
- تعمیر: تنظیم پارامترها، آمادهسازی صحیح قطعه کار.
- تخلخل یا حفره در جوش:
- علت احتمالی: آلودگی سطح کار (چربی، زنگ، رنگ)، عدم کافی بودن گاز محافظ، رطوبت در الکترود یا سیم، یا سرعت جوشکاری بسیار بالا.
- عیبیابی: سطح کار را قبل از جوشکاری کاملاً تمیز کنید. از جریان گاز مناسب و پوشش کافی آن اطمینان حاصل کنید. از الکترودهای خشک استفاده کنید و سیم جوش را در جای خشک نگهداری کنید. سرعت جوشکاری را کنترل کنید.
- تعمیر: تمیز کردن قطعه کار، بررسی سیستم گاز، نگهداری صحیح مواد مصرفی، تنظیم سرعت جوشکاری.
نکات ایمنی در عیبیابی و تعمیرات
- همیشه دستگاه را از برق بکشید: قبل از هرگونه بازرسی یا تعمیر، مطمئن شوید که دستگاه کاملاً از منبع تغذیه جدا شده است.
- از ابزار مناسب استفاده کنید: استفاده از ابزارهای عایقبندی شده و مناسب برای کار با مدارهای الکتریکی ضروری است.
- عدم دستکاری قطعات حساس: بخشهای داخلی دستگاه، به خصوص بردها و ترانسفورماتورها، حاوی ولتاژهای بالا هستند. در صورت عدم تخصص کافی، هرگز این بخشها را دستکاری نکنید و از یک تکنسین مجرب کمک بگیرید.
- استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE): حتی در حین عیبیابی، از دستکشهای عایق، عینک ایمنی، و لباس کار مناسب استفاده کنید.
- بررسی کپسول گاز: در هنگام بررسی مشکلات مربوط به گاز، از تهویه مناسب محیط اطمینان حاصل کنید و از هرگونه نشتی گاز آگاه باشید.